1700'lerde Kazan Tatar âlimlerine ait ilmî yapılanma ağları Rusya'nın Güney Urallar, Batı Sibirya ve Kazak steplerine doğru ilerleyişinin ön cephesinde yer alıyordu. Tatarlar, o bölgeler dâhilinde, Rus memurlarıyla birlikte çalışmış, yerleşim merkezleri kurmuş; 19. yüzyıl ila 20. yüzyıl başlarındaki kimliklerinin oluşmasına katkıda bulunacak şekilde kendi dinî ve entelektüel kültürlerini yaymışlardır. Kazan Tatarları, Rusya'nın Müslümanlara ait topraklara askerî ve ticari yönlerden nüfuz etmesinden ekonomik faydalar sağlamış ve kendilerini de, Rusya'nın geri kalan Müslüman halk kitlelerine İslami moderniteyi getirebilecek türden önderler biçiminde sunmaya koyulmuşlardır. Danielle Ross, Rusya İmparatorluğu'nun inşasına Kazan Tatarlarının katkılarını araştırmak suretiyle, Rusya'nın emperyal projesi ile Rusya Müslümanlarının tarihi arasında bir köprü oluşturmaktadır. Ross, Rusların emperyal siyaseti, gayriresmî oyuncular ve Kazan Müslüman toplumundaki entelektüel gelişmeler arasında sürmekte olan karşılıklı etkileşimleri ortaya çıkarmak için Müslümanların ilmî ve ticari bağlantıları üzerine odaklanmakta ve Orta Asya, Kazak stepleri ve Batı Çin arasında gelişen münasebetleri de ele almaktadır. Tatar İmparatorluğu, kültürel reform hareketi ile Rusya'nın doğuya doğru ilerleyişinde Kazan Tatarlarının katkıları arasındaki bağlantıları net bir şekilde ortaya koyarak, Rusların imparatorluk inşasının çok daha Müslüman odaklı bir anlatısını sunmaktadır.

DANIELLE ROSS, Utah Eyalet Üniversitesinde Asya Tarihi doçentidir.

Okuyucu Yorumları